Thực giải 30 bài tụng Duy thức (16)
Ai hiểu sâu nắm rõ bản chất, quy luật hoạt động của ý thức người ấy có cơ hội thiết lập khả năng làm chủ cuộc sống cao hơn, tốt hơn, an lạc hơn.
Bài 16. Ý thức con người
Phiên âm Hán Việt:
Ý Thức thường hiện khởi,
Trừ sanh Vô Tưởng Thiên,
Cập Vô tâm nhị định,
Thùy miên dữ Muộn tuyệt
Việt dịch:
Ý thức thường hoạt động
Trừ sanh trời Vô Tưởng
Nhập hai định Vô tâm
Ngủ say và chết giấc
Thực giải:
Ý thức có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống con người. Ý thức càng quan trọng trong đời sống tu tập. Có thể nói mọi công phu, phương pháp tu tập đều bắt đầu từ ý thức.
Bài này trình bày phạm vi hoạt động, biểu hiện của thức thứ 6, tức Ý thức.
Trong mọi sinh hoạt của con người, ý thức thường phát khởi tác dụng, hoạt động, tương tác với các thức khác ngoại trừ một số trường hợp sau đây không có hoạt động của ý thức như: khi sanh lên cõi trời Vô Tưởng, khi nhập vào định Vô Tưởng, định Diệt Tận, khi ngủ say không mơ mộng và chết giấc bất tỉnh nhân sự. Đây là năm trường hợp, Ý thức không hiện khởi tác dụng, hoạt động
Ý thức tức thức thứ 6 thường có mặt, thường hiện khởi tác dụng để hiểu biết trong mọi sinh hoạt của con người, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt, ý thức hoàn toàn vắng bóng mà không phải con người đã chết. Điều này là minh chứng xác thực nhất giúp những người học và nghiên cứu tâm lý học hiện đại biết chắc rằng ngoài ý thức còn có thức thứ 8 A lại da và thức thứ 7 Mạt na.
1 là được sanh lên cõi trời Vô Tưởng,
2 là toạ thiền nhập vào định Vô Tưởng
3 là nhập vào định Diệt Tận,
4 là khi ngủ thật say, không có mộng mi. Vì ngủ say mà có mơ, nằm mộng thì ý thức vẫn còn có mặt
5 là bị chết giấc, bất tỉnh nhân sự.
Năm trường hợp kể trên, Ý thức không hiện khởi, không có mặt, không hoạt động tác dụng để hiểu biết.
Chúng sanh ở cõi trời Vô Tưởng không có tâm sở tưởng, một trong năm tâm sở Biến Hành. khi họ cần gì thì thứ đó xuất hiện ngay trước mặt. Định Vô Tưởng, là cảnh giới thiền định không có trạng thái tưởng hoạt động, mà người trong đó trực diện hiện cảnh, không cần phải qua suy tưởng hay hồi tưởng.
Định Diệt Tận còn gọi là Định Diệt Thọ Tưởng, là cảnh giới thiền định, mà trong đó không có thọ và tưởng, dứt bặt tất cả mọi suy nghĩ và mọi cảm thọ nơi thân tâm. Người tu hành đạt đến định Diệt tận sẽ nhanh chứng quả A la hán , không còn khổ đau trong sanh tử luân hồi. Người ngủ say như chết không nằm mơ thấy mộng và người bị chết giấc, nằm bất tỉnh nhân sự thì Ý thức cũng không có mặt, không hoạt động.
Điều này cho ta thấy rõ, con người không chỉ có Ý thức là hết như quan điểm một số trường phái tâm lý triết học hiện đại, mà còn có những thức khác như Mạt na và A lại da hoạt động khi ý thức tạm ngưng hoạt động.
Ai hiểu sâu nắm rõ bản chất, quy luật hoạt động của ý thức người ấy có cơ hội thiết lập khả năng làm chủ cuộc sống cao hơn, tốt hơn, an lạc hơn.
TS.Thích Hạnh Tuệ
