Pháp ý qua lời Tổ dạy

Trong những nhân duyên hy hữu, có thể một chúng sanh nào đó đã tạo tác một thiện nghiệp liên hệ đến sự giác ngộ. Theo duyên tiến hoá dần dần, thiện nghiệp này ngày càng lớn làm cho sự giác ngộ ngày càng mạnh mẽ. Khi đầy đủ nhân duyên, chúng sanh đó sẽ có cơ hội gần gũi trong giáo pháp của đấng giác ngộ hoàn toàn. Đây chính là cơ duyên đến với Phật.

Chính Đức Phật của chúng ta, khi còn là thanh niên Sumedha, Ngài đã phát tâm cung kính, trải thân mình cùng mái tóc dài trên vũng bùn cho Phật Nhiên Đăng đi ngang qua. Nhờ thiện nghiệp này mà Ngài phát tâm tu hành trong vô lượng kiếp. Trong kiếp cuối cùng tại cõi ta bà, Ngài chứng quả Toàn Giác với danh hiệu Thích-ca Mâu-ni Phật.

Con đường từ một chúng sanh tiến hóa lên quả vị Phật không phải là chuyện đơn giản chút nào. Nếu không phải trải qua một quá trình tu hành trọn vẹn thì nhân duyên xuất gia sẽ bị phai mờ. Như vậy, muốn có sự tiến hóa thúc đẩy nhân duyên giác ngộ được viên mãn, vị hành giả cần phải tạo duyên từ trong hiện tại cho đến tương lai. Sự tạo duyên ấy chính là học pháp và hành pháp.

Học tập là sự tìm hiểu, học hỏi và ghi nhớ những điều giác ngộ. Còn hành pháp là ứng dụng tri kiến đó vào đời sống hàng ngày. Hai điều này không thể tách rời nhau mà phải được thực hành nhất quán. Nếu coi trọng việc học thì kiến thức đó chỉ làm tăng trưởng bản ngã. Nếu hành trì mà không học đúng chân lý sẽ hành trì sai pháp. Bên cạnh đó, còn phải tuỳ theo thời duyên cảnh ngộ hay bối cảnh thời đại xã hội mà thể hiện tinh thần cầu học và hành trì thật hợp lý.

Vả chăng cái học của người xưa là học nơi kinh nghiệm của Thầy và bạn, không có ôm sách vở vào trường mà chăm lo thi cử. Cái học đó là học cách làm người Khất sĩ chỉ chuyên lo đi xin ăn, học làm sao sống đúng lẽ Tứ y pháp trung đạo của chư Phật ba đời. Thế nên, cái học ấy nào ra ngoài sự thực hành trong mỗi lúc. Ví như các học giới xưa kia đâu có chia chẻ chi li cho người đi tìm tòi nghiên cứu nguồn gốc, ý nghĩa… như bây giờ. Các học giới thuở ấy chỉ được truyền dạy và thọ trì nghiêm nhặt từ thầy sang trò không hề sai khác. Hành giả cầu thọ chỉ phát tâm cầu giới mà giới thể đã trang nghiêm, giới tánh đã tự đắc, còn gì phải học hành nghiên cứu nữa. Thế mới biết, người xưa ít học mà nên nhiều là do học đâu trúng đó. Cái chơn lý vốn không nhiều ít mà hễ học đúng pháp, đúng thầy là nên người tu hành giải thoát vậy.

Về phần kinh, để học hỏi chuẩn mực thì có năm bộ Nikya (của Nam truyền), có bốn bộ A Hàm (của Bắc truyền). Ngoài ra, còn các kinh điển Đại thừa như Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, Lăng Già, Thủ Lăng Nghiêm, Bảo Tích… Bên cạnh đó còn các bộ chú giải rất đồ sộ khác. Người ta ước đoán trung bình một trang kinh Nikaya thì đã có mười trang chú giải. Càng về sau, các luận sư dựa trên các sách chú giải này lại trước tác thêm các bộ luận giải và sớ giải cũng vô cùng đồ sộ.

Về phần luật, theo thống kê của các vị chuyên nghiên cứu thì vẫn còn sáu bộ luật tồn tại trên đời. Đó là Luật tứ phần, Luật ngũ phần, Luật thập tụng, Luật thiện kiến và Luật Ma-ha Tăng kỳ,… Các bộ luật này mang rất nhiều nội dung như giới tướng, yết ma, phá Tăng sự, pháp diệt tránh, quy định an cư, kiết giới, truyền giới, nghi thức sám tội… Các bộ luật này cũng có các bộ chú giải kèm theo.

Về phần luận, có rất nhiều các trước tác của chư Tổ tiêu biểu như Vi diệu pháp, Luận câu xá, Luận đại trí độ, Duy thức học, Thanh Tịnh Đạo luận, Giải thoát luận, Trung luận, v.v… Mỗi tông phái lớn đều có hệ kinh luận làm tư tưởng tu tập và truyền giáo riêng của mình. Tất cả đã góp phần làm cho kinh sách nhà Phật được xem là nhiều nhất nhân loại.

Thế thì người học Phật ngày nay đang đứng trước khu rừng dày đặc như thế đòi hỏi sức học phải rất lớn mới mong thâm nhập phần nào tri thức của Phật giáo. Người tu sĩ tại Việt Nam cũng phải qua trường lớp đào tạo có thời gian hẳn hoi. Lớp ban đầu là hai năm Sơ cấp. Cao hơn là bốn năm Trung cấp. Sau khi tốt nghiệp Trung cấp lại có hai hướng đi, nếu học Cao đẳng thì mất ba năm, nếu lên Học viện thì mất bốn năm. Nếu ai có khả năng thì đi du học bên nước ngoài, còn nếu không thì có thể học các lớp Trung cấp và Cao cấp Giảng sư. Như vậy, tính ra một Tăng sĩ trong nước phải mất từ mười đến mười lăm năm mới tạm học xong giáo lý của Phật giáo Việt Nam. Về phần du học, nếu đầy đủ thuận duyên phải mất ít nhất tám đến mười năm để đạt học vị tiến sĩ. Bên cạnh đó còn phải học về sinh ngữ, tin học, tâm lý học, xã hội học, kinh tế, chính trị… Như vậy, một tiến sĩ về nước tính lại cả quãng đường mình đi qua phải mất từ hai mươi đến ba mươi năm học tập từ văn hoá đến Phật học. Sau khi học xong các trường lớp Phật học trong nước hay du học nước ngoài về, tuổi đời cũng đã trên dưới bốn mươi. Khi đã được đào tạo xong, các vị này phải đảm nhận các vai trò trong giáo hội, tham gia giảng dạy và nhận các đạo tràng để trụ trì. Càng có tài năng thì càng được trọng dụng. Thế là cái học ngày nay mục đích để cầu tài mất rồi. Nào ai nhớ rằng tri thức sau mấy chục năm trời góp nhặt đó chủ yếu là để tu hành chứ nào phải góp phần bồi dưỡng thêm kiến thức cho đạo Phật.

Thế nên, đã học đạt tài thì phải bồi dưỡng đức. Đức ở đây là thực hành theo đời sống mẫu mực Tứ y pháp của Phật và Tổ. Vậy thì trong cuộc đời này ai dám từ bỏ học vị, chức vụ, công tác Phật sự để vào nơi thôn dã núi rừng mà ôm bát đi xin, ngày ăn một bữa, chuyên hành giới luật và thiền định thì kể đã cao thượng lắm vậy. Vì sao? Vì kiến thức của ta đã hơn người, đã cao thượng hơn người ít học mà không giác ngộ lo tu, lại đi ôm chấp học vị, chức phận… thì làm sao xứng với mấy chục năm trời tha phương cầu học. Mục đích cuối cùng là để thành tựu giác ngộ kia mà. Sự giác ngộ có bao giờ đến bằng kiến thức đâu. Sự giác ngộ luôn đến bằng sự hành trì giáo pháp. Thế thì sau khi đã học hết các trường lớp cao nhất trong xã hội thì ta phải biết trở lại lo tu.

Nếu xét thấy chưa thể phát tâm thực hành cao thượng như thế, thì ít ra cũng phải biết tham dự các khoá tu, thường xuyên đảnh lễ cầu pháp hành nơi chư Tôn đức đang thọ trì và giữ đúng phẩm hạnh của Tổ,chứ lý nào lại đứng trên kiến thức mà xem thường các Ngài, lại đi cho Tông môn không có tông chỉ và pháp tu rõ ràng. Ấy thế mới biết, cầu học bên ngoài là sự hướng ngoại lạc lầm và xa rời tông môn Khất sĩ lắm vậy.

Nói tóm lại, người xưa dùng đức độ người là chơn thiện, người này dùng tài mở đạo là phương tiện tuỳ nghi. Các Ngài là gốc rễ để đời sau bám trụ mà vươn dài những cành lá xanh tươi. Chúng ta cần phải bồi dưỡng cả tài lẫn đức mới trở thành người hiền nhân kế thừa Phật pháp. Đã phát tâm cầu học mấy mươi năm thế thì cũng phải phát tâm đem mấy mươi năm đó ra ứng dụng. Hãy thử so sánh nếu đổi lại trong ba mươi năm học tập với ba mươi năm thực hành Tứ y pháp thì việc nào có ý nghĩa hơn chắc ai cũng rõ. Tuy nhiên, tuỳ theo thời đại mà xem xét phần nào nên làm hơn. Nếu ngày nay chỉ chuyên lo tu hành như xưa thì lấy ai đảm đương giữ gìn và mở mang Hệ phái. Nhưng nếu mải miết học hành, lấy phương tiện công việc làm lẽ sống thì sẽ rời xa đạo Pháp. Do đó, tất cả những ai mang danh người con Phật trong thời hiện tại cần cân nhắc sao cho pháp học và pháp hành phải được sánh đôi. Có như thế, chúng ta mới phần nào xứng đáng là người thay Phật tiếp Tổ để làm cho đạo Phật sống mãi trên cuộc đời này vậy.

Chú thích: 

[1]Chơn lý “Tông giáo”.

[2]Chơn lý “Đạo Phật Khất Sĩ”.

Hoà thượng Giác Tuấn