Ngoài Tám Thánh đạo không có bốn quả Sa-môn

“Một thời Phật ở trong núi Kỳ-xà-quật, thành La-duyệt cùng với chúng Đại Tỳ-kheo một ngàn hai trăm năm mươi người.

…

Lúc đó, trong thành Câu-thi có một vị Phạm chí tên Tu-bạt là bậc kỳ cựu đa trí, đã một trăm hai mươi tuổi, nhân nghe Đức Sa-môn Cù-đàm đêm nay sẽ diệt độ tại giữa cây Song thọ, ông tự nghĩ: Ta có điều hoài nghi về giáo pháp. Chỉ có Đức Cù-đàm mới giải được ý ta. Ta nên kịp thời gắng đi đến Phật. Ngay đêm ấy ông gắng ra khỏi thành đi đến Song thọ, đến chỗ A-nan. Sau khi chào hỏi xong, ông thưa:

– Tôi nghe Sa-môn Cù-đàm sắp vào Niết-bàn đêm nay, nên đến đây mong được bái yết một lần. Tôi có điều hoài nghi về giáo pháp, mong được gặp Cù-đàm để Ngài giải quyết cho. Vậy Ngài có được rỗi rảnh cho tôi vào bái yết không?”.

A-nan bảo:

– Thôi đừng, Tu-bạt! Phật đang có bệnh. Không nên quấy rầy Ngài.

Khi ấy Phật bảo A-nan:

– A-nan, ngươi chớ ngăn cản. Hãy để cho ông ấy vào. Ông muốn giải quyết sự nghi ngờ, không có gì phiền nhiễu. Nếu nghe được pháp của Ta, ắt được tỏ rõ.

Tu-bạt được vào, chào hỏi Phật xong, ngồi một bên và bạch Phật:

– Bạch Cù-đàm, có những giáo phái khác, họ tự xưng bậc thầy, như các ông Phất-lan Ca-diếp, Mạt-già-lê Kiều-xá-lợi, A-phù-đà Sí-xá-kim-bạt-la, Ba-phù Ca-chiên, Tát-nhã Tỳ-da-lê-phất, Ni-kiền Tử. Những thầy đó đều có giáo pháp riêng, Đức Sa-môn Cù-đàm có biết hết hay không?

Phật đáp:

– Thôi thôi khỏi nói, những giáo pháp ấy Ta đều rõ cả. Nay Ta sẽ vì ngươi nói đến pháp thâm diệu, ngươi hãy lắng nghe và khôn khéo suy nghiệm. Này Tu-bạt! Trong giáo pháp nào nếu không có Tám Thánh đạo thời ở đó không có quả vị Sa-môn thứ nhất, thứ nhì, thứ ba, thứ tư. Trong giáo pháp nào có Tám Thánh đạo thời ở đó có quả vị Sa-môn thứ nhất, thứ nhì, thứ ba, thứ tư. Nay trong giáo pháp này có Tám Thánh đạo nên có quả vị Sa-môn thứ nhất, quả vị Sa-môn thứ hai, thứ ba, thứ tư. Trong các chúng ngoại đạo không có.

Phật bảo:

– Này Tu-bạt! Nếu các Tỳ-kheo thảy đều có thể tự nhiếp tâm thời cõi thế gian này không trống vắng A-la-hán”.

(Kinh Trường A-hàm, kinh Du hành, số 2 [trích])

Tám Thánh đạo là con đường đạo tám ngành: Chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định. Bốn quả Sa-môn là Sơ quả Tu-đà-hoàn, Nhị quả Tư-đà-hàm, Tam quả A-na-hàm, Tứ quả A-la-hán. Bốn quả Sa-môn, nhất là quả Thánh thứ tư A-la-hán chính là mục tiêu tu tập, giải thoát sinh tử, chứng đắc Niết-bàn. Đức Phật cũng là vị A-la-hán, chỉ có khác là bậc A-la-hán Chánh đẳng giác.

Trước khi viên tịch Niết-bàn, Đức Phật một lần nữa răn nhắc đại chúng, ngoài Tám Thánh đạo thì không có bốn quả Sa-môn. Ngài nhấn mạnh rằng, cốt tủy của tu học theo giáo pháp chính là học tập và hành trì Tám Thánh đạo. Tám Thánh đạo nói rộng ra là 37 phẩm trợ đạo và toàn bộ giáo pháp, nói gọn lại chính là giới định tuệ. Nhân giới sinh định, trên nền tảng giới luật mà tu tập chỉ quán thì thành tựu định (tứ thiền). Từ nền tảng tứ thiền phát huy tuệ giác đoạn trừ mười kiết sử lần lượt chứng đắc bốn Thánh quả.

Vậy nên, giới định tuệ chính là thước đo của sự tu hành đúng Chánh pháp, là cơ sở để chứng đắc các đạo quả. “Nếu các Tỳ-kheo thảy đều có thể tự nhiếp tâm thời cõi thế gian này không trống vắng A-la-hán” là lời khích lệ sự tu hành chứng đạo của Thế Tôn, xác chứng bậc A-la-hán vẫn hiện hữu ở thế gian vì Tám Thánh đạo vẫn được ứng dụng tu hành.