Giản dị mới uyên thâm

29/02/202429/02/2024 LienVu Hanh Hoa

Xin Thầy giải thích câu “Giản dị mới uyên thâm” trong bài thi kệ của Thầy.

Trả lời:

“Giản dị mới uyên thâm” chính là cốt lõi thể hiện trong lời Đức Phật dạy ông Bāhiya “Trong thấy chỉ là thấy, trong nghe chỉ là nghe, trong xúc chỉ là xúc, trong biết chỉ là biết… không có cái “Ta” Bāhiya trong đó, dù quá khứ, tương lai hay hiện tại”.

Vừa nghe xong Bāhiya thấy ngay cái “Ta” chỉ là ảo tưởng. Trong thấy biết qua căn-trần-thức nếu bản ngã lăng xăng tạo tác thì liền rơi vào sinh tử, nếu tánh biết soi sáng pháp tánh tự nhiên thì ngay đó là Niết-bàn, nên lập tức Bāhiya hoàn toàn giác ngộ giải thoát.

Trong Thiền tông, cái Tâm cứ khởi lên lăng xăng gọi là “đầu thượng trước đầu” (trên đầu đội thêm đầu) hoặc “tuyết thượng gia sương” (trên tuyết còn thêm sương) tức là thêm thắt sự phân biệt khái niệm này nọ vào chỉ làm tăng thêm phức tạp… Giản dị chính là trả pháp lại cho trật tự vận hành của pháp, chỉ thấy pháp như nó đang là thôi, không thêm bớt gì cả. Có giản dị mới trọn vẹn tỉnh thức, mới thấy pháp đúng thực tánh. Đó là trí tuệ “giản dị mới uyên thâm”, thấy biết như thị, như thực.

Các phương pháp tu tập chỉ là “đầu thượng trước đầu” thêm thắt vào cái đang là… Thiền là trả pháp về với thực tánh của pháp, trả tâm về với tánh biết của tâm. Đó là tâm giản dị, pháp giản dị…

Nếu tâm khởi lên một ý niệm thì liền trùng trùng duyên khởi với vô số ý niệm sai khác. Nên ngài Assaji đã chỉ ra cho đạo sĩ Sārīputta thấy rằng:

Các pháp sinh do nhân

Như Lai chỉ nhân ấy

Nhân diệt các pháp diệt.

Đó lời Đại Sa Môn

Nhân là tâm sinh thì các pháp sinh, nhân là tâm diệt thì các pháp diệt.

“Các pháp sinh” chính là “thế gian tập khởi”, đưa đến Khổ đế, phát sinh phiền não khổ đau.

“Các pháp diệt” chính là “thế gian đoạn diệt” là Diệt đế, là chấm dứt phiền não khổ đau.

Cụ thể là diệt cái “Ta” thêm thắt tư tưởng, quan niệm vào thực tại, lúc đó mới chính là thấy pháp – trả pháp lại cho pháp như nó là. Chẳng có “ai” thấy pháp, chỉ tánh biết thấy pháp vận hành tự nhiên theo nguyên lý của nó. Cho nên không cần thêm bớt gì cả, đó chính là “giản dị mới uyên thâm”.

Nhiều người do cố tu hành đã đánh mất sự giản dị để trả pháp về bản chất thật của pháp, nên không thấy được tính chất vô thường, khổ, vô ngã tự nhiên của các pháp hữu vi. Không phải thấy vô thường, khổ, vô ngã qua khái niệm, mà chính là trả pháp hữu vi về cho tính chất vô thường, khổ, vô ngã tự nhiên của nó.

Thấy qua khái niệm là đã đánh mất tính giản dị tự nhiên của pháp rồi. Vì vậy, thấy càng giản dị càng sâu sắc.

Trí tuệ không có nghĩa hiểu pháp là như thế nào qua bản ngã lý trí, mà là không để tư kiến tư dục xen vào sự vận hành tự nhiên của pháp. Thấy được sự vận hành của pháp chính là Minh. Chỉ có Minh mới chấm dứt được toàn bộ tiến trình của bản ngã luân hồi sinh tử…

Thầy Viên Minh