Nỗi sợ về cái chết dưới góc độ tâm lý học
Nỗi sợ về cái chết (tên khoa học là Thanatophobia) là thuật ngữ được mô tả đầu tiên vào năm 1915 bởi Sigmund Freud nhằm nói đến cảm giác lo sợ tột độ và phi lý về cái chết.
Nỗi sợ hãi này xâm chiếm lấy tâm trí, cơ thể làm cho nhiều người có xu hướng tránh né mọi hoạt động xã hội, từ đó gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống của họ.
Thanatophobia là thuật ngữ thường dùng để nói về nỗi sợ phi lý có liên quan đến cái chết.
Thanatophobia là gì?
Sợ chết là một trong những nỗi sợ bình thường mà chúng ta đôi khi cũng đã từng trải qua. Ít nhất một lần bạn cũng đã từng nghĩ và lo lắng về việc sau khi bản thân chết đi, những người xung quanh sẽ phản ứng như thế nào, họ có còn nhớ thương và nghĩ về bạn hay không. Nỗi lo sợ này sẽ càng tăng cao nếu bạn rơi vào các tình huống nguy hiểm có thể đe dọa đến tính mạng như mắc phải một căn bệnh hiểm nghèo, gặp tai nạn, bị bắt cóc, tuổi tác cao. Tuy nhiên, nỗi lo lắng này chỉ tồn tại trong thời gian ngắn, nó sẽ dần phai mờ và biến mất đi.
Nhưng đối với Thanatophobia, nỗi sợ về cái chết luôn thường trực và biểu hiện quá mức, phi lý. Người mắc phải hội chứng này sẽ luôn lo nghĩ và dành nhiều thời gian để suy diễn về cái chết. Theo chia sẻ của các chuyên gia tâm lý thì Thanatophobia được xem như một dạng rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi với những ám ảnh cụ thể. Cũng tương tự như những chứng sợ khác (sợ ma, sợ động vật, sợ con số, sợ công nghệ, sợ lỗ,…) thì chứng sợ cái chết cũng có những biểu hiện dữ dội và mạnh mẽ về nỗi sợ có liên quan đến cái chết.
Dấu hiệu nhận biết nỗi sợ về cái chết
Biểu hiện đặc trưng nhất của những người mắc chứng sợ cái chết đó chính là nỗi sợ quá mức kéo dài dai dẳng tối thiểu 6 tháng gây ảnh hưởng đến sức khỏe, cuộc sống. Cụ thể, họ có thể trải qua các triệu chứng về cảm xúc, nhận thức, thể chất và hành vi như sau:
1. Triệu chứng về cảm xúc
Người mắc chứng Thanatophobia sẽ luôn tồn tại nỗi sợ hãi, lo lắng, bất an, hoảng sợ tột độ về cái chết. Những cảm xúc này thường xuyên xâm chiếm lấy suy nghĩ của họ về cái chết hoặc hầu hết tất cả những gì có liên quan đến cái chết. Đặc biệt nó sẽ biểu hiện một cách cụ thể và dữ dội hơn khi họ nhìn thấy những hình ảnh chết chóc hoặc đang trong tình huống bị đe dọa về tính mạng. Bên cạnh đó, họ còn có thể tồn tại các cảm xúc như tức giận, cảm thấy tội lỗi, buồn bã, chán chường, tuyệt vọng, đôi lúc khóc lóc không rõ lý do.
2. Triệu chứng về nhận thức
Một trong những đặc điểm đặc trưng thường thấy ở người mắc chứng Thanatophobia đó chính là dành rất nhiều thời gian suy nghĩ về cuộc sống, tương lai. Họ thường hay mơ màng về những điều chưa thể kiểm soát, chưa xác định cụ thể và hay liên tưởng về việc bản thân sẽ chết như thế nào, điều gì sẽ xảy ra với cơ thể của mình sau khi mình chết đi.
Không chỉ thể, những sự lo lắng, bất an cũng có thể thiên về sự đau khổ, dằn xé về cơ thể, thể xác. Họ có cảm giác lạc lõng, cô đơn và trống vắng giữa xã hội ồn ào, tấp nập. Họ luôn lo nghĩ về phản ứng và thái độ của gia đình, bạn bè, người thân đối với việc họ sẽ mãi mãi mất đi. Đồng thời, họ cũng có thể xuất hiện hàng loạt các hình ảnh, bức tranh về cái chết và khó thoát ra được những sự u ám đó.
– Buồn nôn
– Chóng mặt, choáng váng
– Ra nhiều mồ hôi
– Tay chân run rẩy
– Tim đập nhanhHơi thở ngắn, thở gấp
– Đau tức ngực
– Đau dạ dày
– Nghẹt thở
– Ngất xỉu
Bản thân sẽ hoàn toàn cảm nhận được rõ ràng về những triệu chứng trên cơ thể, kể cả những cảm giác thể chất đơn thuần.
4. Triệu chứng về hành vi
Do nỗi sợ bao trùm lên cả suy nghĩ, nhận thức nên Thanatophobia sẽ thôi thúc người bệnh thực hiện được các hành vi ngoài ý muốn. Ngay cả bản thân họ có thể hiểu rõ về những nỗi lo sợ của mình nhưng không có cách nào để kiểm soát và ngăn chặn được nó. Vì thế, bạn sẽ dễ nhận thấy những người có nỗi sợ về cái chết sẽ luôn có những hành vi kì lạ như:
– Có xu hướng tránh né hầu hết mọi tác nhân có thể liên quan đến cái chết, chẳng hạn như các tin tức về chết chóc, những hình ảnh chiến tranh,…
– Áp dụng các biện pháp không lành mạnh, không được kiểm chứng để phòng ngừa đau ốm, bệnh tật.
– Khi sức khỏe không được đảm bảo, họ có thể trở nên kích động, mất kiểm soát, bi quan.
– Họ có thể tự cô lập bản thân, tự tách biệt mình đối với xã hội và không còn cảm thấy hứng thú với bất kì các hoạt động nào xoay quanh cuộc sống.
– Tùy vào mỗi đối tượng và mức độ nghiêm trọng của Thanatophobia mà người bệnh sẽ có những biểu hiện khác nhau.
– Có những người chỉ cảm thấy sợ hãi khi phải đối diện với những tình huống đe dọa đến tính mạng nhưng cũng có những người sợ hãi quá mức ngay cả khi nhìn thấy hình ảnh về cái chết, nghe nói về cái chết.
Nỗi sợ về cái chết hình thành từ đâu?
Thanatophobia vẫn chưa được chia sẻ cụ thể và chính xác về nguyên nhân. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cho biết rằng, nỗi sợ thường sẽ được hình thành qua những trải nghiệm trong thực tế. Sợ chết cũng có khả năng xuất hiện sau một sự kiện sang chấn gây tổn thương mạnh mẽ trong quá khứ, nó để lại ấn tượng sâu sắc trong tâm trí của con người.
Theo đó, để lý giải cho nỗi sợ vô lý về cái chết mà Thanatophobia gây ra, các bác sĩ tâm thần cũng đã nghiên cứu và đưa ra một vài yếu tố nguy cơ sau đây:
Những người có tri thức, có sự am hiểu và phát triển trí tuệ sẽ có nhiều nguy cơ khởi phát hội chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể này. Nguyên nhân cốt lõi của nỗi sợ hãi phi lý về cái chết có thể hình thành từ chính sự bất lực khi cố gắng tìm kiếm và giải mã điều bí ẩn về cái chết.
Những trải nghiệm tồi tệ từng xảy ra trong quá khứ có liên quan đến cái chết thương tâm sẽ khiến nhiều người bị ám ảnh trong thời gian dài và gây ra hội chứng Thanatophobia. Ví dụ như chứng kiến một người thân yêu ra đi đột ngột, từng mắc phải một căn bệnh nặng, chứng kiến những vụ chết chóc đau lòng,…Người có tính cách hay lo lắng, suy nghĩ nhiều và có lòng tự trọng thấp sẽ nhạy cảm hơn với cái chết.
Những người thường xuyên làm việc trong các môi trường liên quan như bác sĩ, y tá, điều dưỡng, quản lý nhà xác, nhân viên lễ tang,…sẽ có nhiều nguy cơ phát triển Thanatophobia hơn so với bình thường.Người không có đức tin thường sẽ lo sợ nhiều hơn về cái chết bởi họ thường cô độc và không có niềm tin sẽ được bất kì bảo vệ.
Việc mắc phải các hội chứng ám ảnh sợ như sợ độ cao, sợ máy bay, sợ ma, sợ khoảng trống cũng có thể phát triển chứng sợ cái chết.
Trầm cảm, rối loạn lo âu cũng được xem là một trong các yếu tố có thể làm gia tăng nguy cơ khả năng bị Thanatophobia.
Hậu quả khó lường của Thanatophobia
Sợ hãi về cái chết là một trong các cảm xúc thường thấy ở con người. Đôi lúc chúng ta cũng cảm thấy lo sợ bản thân sẽ không còn tiếp tục được sống, không còn cơ hội để thực hiện những ước mơ và hoài bão của mình. Đây được xem là nỗi sợ bình thường và nó có thể mau chóng được thuyên giảm, biến mất.
Tuy nhiên, đối với Thanatophobia thì nỗi sợ sẽ kéo dài dai dẳng và gây nên nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với đời sống, sức khỏe của con người. Hội chứng này sẽ khiến bạn luôn phải lo sợ, căng thẳng và mệt mỏi. Mặc dù bạn hiểu rõ về cảm xúc của mình, biết rằng những sự lo lắng, sợ hãi là không cần thiết so với hiện tại nhưng khó có thể kiểm soát và thoát ra.
Nỗi sợ sẽ dần chi phối cả cảm xúc và hành vi của bạn, khiến bạn bị giới hạn rất nhiều trong các sinh hoạt đời sống, làm suy giảm chất lượng cuộc sống của bạn. Do những cảm xúc tồi tệ này luôn thường trực nên dường như những người mắc chứng Thanatophobia sẽ luôn cảm thấy khó ngủ, ngủ không ngon giấc, khó khăn trong việc tập trung và không thể vận dụng tối đa trí não.
Nỗi sợ cái chết kéo dài có thể giết chết tâm trí của con người.Lâu dần, người bệnh sẽ mất đi khả năng học tập, sáng tạo và làm ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc, không thể hoàn thành tốt bất kì công việc nào được giao, kể cả việc đơn giản. Họ luôn cảm thấy căng thẳng, nhạy cảm và dễ tức giận một cách vô cớ. Điều này sẽ gây nên nhiều ảnh hưởng đối với những mối quan hệ xung quanh, làm rạn nứt tình cảm bạn bè, gia đình, đồng nghiệp.
Ngoài ra, do quá lo lắng về cái chết nên những người Thanatophobia sẽ luôn có xu hướng né tránh, tự cô lập bản thân mình. Họ sẽ không tham gia vào các hoạt động, sự kiện nếu bản thân cho rằng nó có nguy cơ đe dọa đến sự sống. Thậm chí có nhiều trường hợp nghiêm trọng còn từ chối việc ra ngoài vì để đảm bảo sự an toàn cho bản thân.
Do cảm giác bất lực không thể nào kiểm soát được những suy nghĩ tồi tệ, bi quan nên nhiều người còn có xu hướng tìm đến bia rượu, các chất kích thích, chất gây nghiện để giải tỏa. Tuy nhiên, đây là một lối sống thiếu lành mạnh, lâu dài có thể gây ra hàng loạt các ảnh hưởng tiêu cực đối với sức khỏe hoặc có thể thôi thúc các hành vi sai lệch.
Nếu không được can thiệp kịp thời, Thanatophobia có thể làm ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, nguy cơ cao khởi phát các chứng rối loạn trầm cảm hoặc rối loạn lo âu lan tỏa. Lúc này các ảnh hưởng của bệnh sẽ càng nghiêm trọng hơn, khả năng đe dọa đến sức khỏe và cả tính mạng.
Cách vượt qua Thanatophobia – nỗi sợ về cái chết
Để chẩn đoán hội chứng Thanatophobia, thông thường bác sĩ sẽ dựa vào những triệu chứng, biểu hiện đặc trưng của người bệnh bởi hiện nay Thanatophobia vẫn chưa được công nhận chính thức trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Phiên bản Thứ năm (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, DSM-5).
Sau khi nắm rõ về triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của mỗi trường hợp thì bác sĩ sẽ cân nhắc để đưa ra liệu pháp điều trị thích hợp nhất. Hội chứng sợ cái chết cần được ngăn chặn kịp thời để tránh gây ra những tác hại nặng nề đối với sức khỏe và đời sống của người bệnh.
1. Tâm lý trị liệu
Tâm lý trị liệu luôn là một trong các biện pháp được ưu tiên áp dụng và mang lại hiệu quả vượt trội cho các trường hợp mắc chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể, đặc biệt là chứng sợ cái chết (Thanatophobia). Đây là liệu pháp sử dụng ngôn ngữ giao tiếp để tiếp cận và tác động vào nhận thức, suy nghĩ, cảm xúc của con người, mục đích chính là giúp họ nhận biết, điều chỉnh lại những cảm nhận, hành động chưa phù hợp.
Trị liệu tâm lý giúp bạn kiểm soát và điều chỉnh tốt nỗi sợ hãi phi lý về cái chết.Một số liệu pháp tâm lý thường được áp dụng như:
Liệu pháp nhận thức và hành vi (CBT): Chuyên gia tâm lý sẽ trao đổi và trò chuyện trực tiếp cùng với đối tượng mắc chứng sợ cái chết và bắt đầu tìm hiểu về nguyên nhân, biểu hiện, suy nghĩ, cảm xúc, hành vi của họ. Nhà trị liệu sẽ giúp người bệnh hiểu và điều chỉnh tốt về cảm xúc tiêu cực, từ đó thay đổi hành vi theo chiều hướng đúng đắn, tích cực hơn.Liệu pháp tiếp xúc: Hay còn được biết đến là liệu pháp giải mẫn cảm hệ thống hoặc liệu pháp phơi nhiễm. Khi áp dụng liệu pháp này, người bệnh sẽ được tiếp xúc với những yếu tố gây sợ hãi với từng mức độ khác nhau. Chuyên gia tâm lý sẽ hướng dẫn cách biện pháp để kiểm soát và khống chế nỗi sợ hãi, nhằm giúp bệnh nhân vượt qua được chính nỗi sợ của mình.Trong quá trình trị liệu tâm lý cho Thanatophobia thì các chuyên gia cũng sẽ kết hợp thêm nhiều liệu pháp khác như liệu pháp thôi miên, liệu pháp nhóm để gia tăng hiệu quả điều trị. Sau quá trình trị liệu, bệnh nhân sẽ dần loại bỏ được những suy nghĩ tiêu cực, kiểm soát tốt cảm xúc, thoát khỏi nỗi sợ hãi vô lý và dần ổn định hơn về cuộc sống.
2. Sử dụng thuốc hỗ trợ
Đối với các trường hợp Thanatophobia nhẹ chỉ cần áp dụng liệu pháp tâm lý đã có thể giúp điều chỉnh tốt các suy nghĩ, hành vi sai lệch. Tuy nhiên, nếu nỗi sợ hãi về cái chết biểu hiện một cách dữ dội và gây ảnh hưởng đến sức khỏe, đời sống của người bệnh thì bác sĩ chuyên khoa sẽ cân nhắc để kê thêm đơn thuốc hỗ trợ. Những loại thuốc nhóm chống trầm cảm, thuốc chống lo âu có thể được sử dụng phổ biến cho các trường hợp này.
Tuy nhiên, việc dùng thuốc cũng cần phải thật cẩn trọng để tránh việc gây ra những tác dụng phụ ngoài ý muốn. Người bệnh cần tuân thủ đúng theo hướng dẫn dùng thuốc của bác sĩ, uống đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng thời gian. Tuyệt đối không được tự ý mua thuốc về sử dụng hoặc ngừng sử dụng thuốc đột ngột. Nếu nhận thấy cơ thể có xuất hiện các triệu chứng bất thường thì nên tiến hành thăm khám hoặc thông báo ngay với chuyên gia để được hướng dẫn cách xử lý nhanh chóng.
Thanatophobia – Nỗi sợ về cái chết là một trong các vấn đề tâm lý cần phải được can thiệp sớm để hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực có thể xảy ra đối với sức khỏe, đời sống hàng ngày.
Hi vọng qua những thông tin của bài viết này, bạn đọc sẽ hiểu hơn về nỗi sợ của bản thân và có cách khắc phục hiệu quả.
Loạt bài về từ khoá ‘Cái Chết’.
Trương Oanh
